طرحی از؛
تشکیلات نوین صنفی سینمای ایران
نسخه آذر ۸۹
ابراهیم مختاری
بازرس خانه سینما
پیش درآمد
مطلب “علل ناکارآمدی ساختار خانه‌سینما” مفاد لازم را برای طراحی “تشکیلات نوین صنفی سینما”، تاحدودی فراهم آورده است. نوشته کنونی مستقیما به طراحی تشکیلات نوین سینما می پردازد[۱].
برای طراحی تشکیلات نوین صنفی، باید ابتدا کوچکترین هستههای تشکیلات صنفی را شناسائی کرد، سپس براساس ماهیت آنها، اتحادیههای صنفی را شکل داد تا به لایههای بعدی تشکیلات صنفی و به برترین لایه رسید. وقتی‌هر لایه مختصات خود را نشان داد، براساس آن می توان ترکیب مدیریت‌ها و رکن‌بازرسی هرلایه تشکیلاتی را طراحی کرد.
این طرح به کلیات تشکیلات نوین صنفی سینما می پردازد.
انجمنهای صنفی؛ نخستین لایه تشکیلات صنفی سینما.
انجمنهای صنفی سینما، که به شرط عضویت در خانه‌سینما رسمیت یافته‌اند، تا این زمان، شمارشان به ۲۹ صنف می رسد[۲]. این تشکل ها نخستین لایه اصناف سینمائی را می سازند. در این لایه، صنف های مراحل اصلی “سرمایه گذاری[۳]” ،”تولید”،”پخش[۴]” و”نمایش” آثارسینمائی درسه شاخهٔ “سینمای‌داستانی[۵]” ،”سینمای‌مستند”و”سینمای‌انیمیشن” بدون نظم و ترتیب به صورتی درهم در خانه‌سینما عضو شدهاند.
برای شناخت صنفهای سینمای ایران، و در مرحله یکم باید صنف های سه شاخه سینمائی را از یکدیگر جدا ساخت. با این کار به نتیجه زیر می رسیم:
۱-شاخه سینمائی انیمیشن: در حال حاضر یک انجمن صنفی دارد.
۲- شاخه سینمای مستند: اکنون دو انجمن صنفی دارد.
۳ – شاخه سینمای داستانی: ۲۶ انجمن صنفی دارد.
شمار تشکل های صنفی در سینمای داستانی نشان می دهد حرفه های سینمائی در این شاخه، متنوع ترین است و این امکان را می دهد که طراحی تشکیلات صنفی را در آن پیش ببریم.
در شاخه سینمای داستانی، اصناف چهار مرحله اصلی “سرمایهگذاری[۶]” ، تولید، پخش و نمایش آثار داستانی وجود دارند. صنف “تهیه کنندگان” نماینده مرحله سرمایه گذاری (برای تولید اثر)، صنف “سینماداران” مرحله “نمایش” اثر، و صنف “پخش کنندگان” مرحله پخش آثار را نمایندگی می کنند.- این سه صنف هر سه، جنبه کارفرمائی را دارند.
۲۳صنف دیگر، مرحله “تولید” و کارگزاری را نمایندگی می کنند که چون همه از سه صنف مراحل تهیه و پخش و نمایش دستمزد می گیرند می توان همه ی آنها را – با همه ی تفاوت های شان با یکدیگر- اصناف کارگزار خواند.
با جداسازی صنف های «کارفرما» و «کارگزار»، اکنون می توان به “اصناف کارگزار” سینمای داستانی پرداخت.
از میان ۲۳ صنف کارگزار سینمای داستانی، دو تشکل “منتقدین” و “مدرسان”، طرف مقابل شان به عنوان “کارفر” در هیچ یک از اصناف کارفرمای سینما نیست، و درهیچیک از چهار مرحله سرمایه گذاری- تولید- پخش و سینماداری هم حضور کارگزاری ندارند، اما نتیجه کارشان به هر چهار مرحله اساسی و حتی به هر سه شاخه سینمائی برمی گردد. به این خاطر این دو تشکل بیشتر جنبه فرهنگی دارند و برای پیش برد بحث می توان آنها را موقتاً از صنف های کارگزار سینما جدا کرد.
با این کار شمار صنف های کارگزار به ۲۱ می رسد.
حال که قرار است موضوع را تنها در میان اصناف کارگزار دنبال کنیم بهتر است تنها پی گیر بحث در میان اصناف کارگزارسینمای « داستانی/ اکران » باشیم. زیرا تمامی صنفهای کارگزار برای تالیف و تولید و مدیریت اثر سینمائی، به قصد اکران در سالن سینما، شکل گرفته اند. با این کار موقتاً “انجمن فیلم کوتاه” را هم کنار می گذاریم.
اکنون با ۲۰ صنف کارگزار سینمای اکران روبرو هستیم که در یکی از چرخه‌های “تهیه” و “پخش” و “نمایش” کارگزارند و از صنفهای کارفرما دستمزد می گیرند.
در نگاه به صنفها، به محض آنکه از جنبه عمومی کارگزاری به معنای دستمزد گرفتن آنان بگذریم به “تفاوت نقش” آنها در فرآیند تولید اثر میرسیم. به عنوان مثال، اعضای صنف “دستیاران” و “منشی های صحنه”، دستیار اعضای صنف فیلمبردار و کارگردان، و پای ثابت عرصه تولید هستند. اما صنف “فیلمنامه نویسان” پایشان هم به عرصه تولید نمی رسد. همین طور فیلمنامه نویسان و کارگردانان، نقششان با نقش نیروهای تولیدی چون تدوینگران و صدابرداران به کلی متفاوت است. یا نیروهای مولد مثل فیلمبردار- صدابردار- با “مدیران تولید” و”تهیه” تفاوت دارند.
به این علت مدیران تولید یا تهیه نمیتوانند حقوق صنفی تدوینگران یا فیلمبرداران را پی گیری کنند. یا “فیلمنامه نویسان” نمی توانند حقوق دستیاران را احقاق کنند. یا آهنگسازان چگونه می توانند حقوق بازیگران را احقاق کنند؟ برعکس این پرسش ها هم عملی نیست. اما صنفهای دستیاران تا حدود بسیاری می توانند حقوق یکدیگررا احقاق کنند، و یا صنف فیلمبرداران، به عنوان یک صنف مولد، می تواند حقوق صنفهای مولد دیگر(مثل: تدوینگران- صدابرداران و….) را احقاق کند.
در واقع هر گروه از تشکلهای صنفی که مسائل شغلیشان به یکدیگر نزدیک است و از نظر”نقش” و “حقوق” صنفی در یک ردیف باشند میتوانند حقوق صنفی یکدیگر را پی گیری و دنبال کنند
اگر صنف‌هائی که از نظر نقش و حقوق صنفی بهم نزدیکند را دسته بندی کنیم، با تسامح به گروه “صنفهای همردیف” زیر می رسیم:
۱) صنفهای همردیف “مولفین”، شامل: کارگردانان – فیلمنامه نویسان و آهنگسازان.
۲) صنفهای همردیف “مولدین”، شامل: فیلمبرداران- تدوینگران. صدابرداران. طراحان صحنه. چهره پردازان و …
۳) صنفهای همردیف هنر پیشگان و هنروران.
۴) صنفهای همردیف “مدیران تهیه وتولید وتدارکات” ، مدیران سینما،..
۵) صنفهای همردیف دستیاران و منشی های صحنه .
۶) صنفهای کارکنان لابراتوار، جلوه های ویژه.
۷) صنفهای ….
این که، جای دو صنف منتقدان و مدرسان چگونه تعیین میشود یا کارکنان لابراتوار‌‌‌‌و دوبلورها با چه انجمنی “همردیف” هستند و حتی این که صنف های همردیف، هفت گروه یا شش گروه است بحث دوم است. بحث یکم آن است که نمایندگان اصناف همردیف باید براساس نقش کارگزاری شان، “مدیریت صنفی نقش خود” را شکل دهند و در آن حضور داشته باشند.
یا متحد شدن یک گروه از صنفهای همردیف کارگزار، یک گروه صنفی “همردیف ” یا یک “اتحادیه صنفی ” شکل میگیرد.
اصناف بخش تولید همه در حقوق کارگزاری صنفی مشترک‌اند اما در حقوق همردیفی یا “اتحادیه‌ای” از هم متفاوتند. با شکلگیری اتحادیههای صنفی، به پلهی (لایه) دوم تشکیلات حقوقی/صنفی میرسیم.
اتحادیه ها؛ دومین لایه تشکیلات صنفی
گروه “صنفهای همردیف” یا ” اتحادیه های صنفی ” لایه دوم تشکیلات صنفی سینما را میسازند.
به عنوان نمونه، شکل گیری یک اتحادیه صنفی همردیف را دریک گروه از صنفهای همردیف دنبال میکنیم. گروه صنفهای مولد (فیلمبردارن، صدابرداران، تدوینگران، طراحان صحنه، و …) با حدود ۶ صنف را انتخاب می کنیم. این صنفها وقتی پذیرفتند با یکدیگر متحد شوند، و حقوق و منافع خود را از طریق “یک مجمع‌عمومی”، “یک هیئت‌مدیره” و “یک بازرس” مشترک پیگیری کنند، “اتحادیه کارگزاران مولد سینما” را می سازند.
بدین ترتیب هراتحادیه(ازیک گروه صنفی همردیف) دارای سه رکن”مجمع‌عمومی”- “هیئت مدیره”- و”بازرسی” است.
۱-“مجمع‌عمومی اتحادیه”؛ از گردهمائی اعضای هیئت‌مدیره و بازرس انجمن های عضو، شکل می گیرد. مجمع عمومی اتحادیه، هم ” وکیل حقوق” مجمع‌عمومی های پیش از خود است. و هم “صاحب حق” خود است.
۲- “هیئت‌مدیره اتحادیه”؛ از میان اعضای “هیئتمدیرههای” حاضر در مجمع‌عمومی اتحادیه، اعضای “هیئت‌مدیره اتحادیه” انتخاب میشود.
۳- “بازرس اتحادیه”؛ از میان “بازرسان” و “اعضای هیئتمدیرههای” حاضر در مجمع‌عمومی، “بازرس اتحادیه” انتخاب می شود.
توضیح:
وضعیت بازرس اتحادیه دوگانه است. بازرس از دو منشا زیر صاحب حق می شود.
۱- از بازرسان حاضر در مجمع‌عمومی اتحادیه، که برگزیدگان انجمنهای صنفی برای “نظارت” هستند.
۲- از هیئتمدیرههای حاضر در مجمع‌عمومی اتحادیه که برگزیدگان انجمنهای صنفی برای “مدیریت” هستند.
در واقع “بازرسی اتحادیه” از ترکیب دو رکن مدیریت و رکن نظارت ” حق نظارت” خود را بدست می آورد.
با این توضیح برای انتخاب بازرس اتحادیه می توان به دو شیوه عمل کرد.
۱- مستقیم و یک مرحلهای.
در اتحادیههای تا سه صنف، ـ در همان مرحله یکم، اعضای مجمع‌عمومی اتحادیه(نمایندگان دو رکن مدیریت و نظارت)، ازمیان بازرسان حاضر، یک بازرس را به عنوان “بازرس اتحادیه” انتخاب میکنند.
۲- غیر مستقیم و دو مرحله ای.
در اتحادیه‌هائی که تعداد صنفها، چهار، و از چهار صنف به بالا است، ترجیح دارد، در مرحله یکم، بازرسان، از میان خود، سه بازرس انتخاب کنند. در مرحله دوم هیئت مدیره ها از میان سه بازرس انتخاب شده، یکی را به عنوان بازرس اتحادیه انتخاب کند.
گزارش عملکرد “هیئت‌مدیره اتحادیه” و “بازرس اتحادیه” به مجمع‌عمومی اتحادیه (که مرکب از هیئت‌مدیره‌ها و بازرس انجمنهای عضو است) داده می شود. هیئت‌مدیره‌ها و بازرسان انجمنهای صنفی، اطلاعات بدست آمده در این مجمع‌عمومی را به مجمع‌عمومی انجمنهای صنفی (نخستین لایه صنفی) منتقل می کنند.
وقتی تمامی گروه های صنفی همردیف توانستند مجمع‌عمومی، هیئت‌مدیره و بازرس اتحادیه خود را شکل دهند، تعداد اتحادیههای کارگزاری معلوم می شود. این اتحادیهها وقتی در یک تشکل متحد شدند “جامعه اتحادیههای صنفی کارگزاران سینمای داستانی ایران” شکل می گیرد.
هر اتحادیه کارگزاری می تواند درتشکل “جامعه صنفی کارگزاران” یک “کرسی ثابت” داشته باشد[۷].
جامعه اتحادیهها؛ سومین لایه تشکیلات صنفی سینما است.
جامعه اتحادیهها، پایانه تشکیلات “مرحلهای” هر شاخه سینمائی است. جامعه کارگزاران داستانی، می تواند مثلاً با جامعه تهیه‌کنندگان شاخه سینمای خود ـ به شرط آنکه دارای تشکیلات واحد باشد و تمامیت تهیه کنندگی شاخه داستانی را نمایندگی کند- ارتباط همسطح حقوقی/صنفی برقرار سازد. همچنین است پیدایش امکان ارتباط حقوقی/صنفی با نمایندگان مرحله “پخش” و “نمایش”.
آن اعتراض‌همیشگی (و به حق) صنف تهیه‌کنندگان به مجمع‌عمومی خانه سینما که آنان را همسطح یکی از انجمنهای صنفی ۲۶ گانه کارگزاری میدید،. در این ساختار رفع می شود. در این ساختار “جامعه اتحادیههای کارگزاران” با “اتحادیه تهیه کنندگان” از نظر‌حقوق صنفی همسنگ است، و‌همین طور با “سینماداران” یا “پخش کنندگان” و می تواند در باب حقوق و منافع “مرحله تولید” آثار سینمائی در شاخه داستانی گفتگو کند.
عین همین منطق را درشاخه سینمای مستندوانیمیشن هم میتوان بکاربست. وقتی تشکلهای چهارمرحله سرمایهگذاری ـ تولید ـ پخش ونمایش، در هر شاخه سینمای درتشکل یگانه‌ای جمع شوند، نمایندگی شاخه‌ای سینمای خود را دارند.
در چنین حالتی ما دارای تشکیلات ” جامعه اصناف سینمای داستانی ” خواهیم شد.
“جامعه اصناف هر شاخه سینمائی”، لایه چهارم تشکیلات صنفی سینمائی است.
برخی استثناها و تبصرها و..
اما مثلاً در شاخه سینمای‌انیمیشن، که تنها یک صنف دارد، همان یک صنف، شاخه سینمای انیمیشن را در تمام لایههای صنفی نمایندگی خواهد کرد. اما هنگامی که شمار تشکل‌ها بیشتر از یکی شد، باید شکل اتحادیه ای پیدا کنند و سیری همانند تشکیلات کارگزاران داستانی را طی کرده به سطحی برسند که با تشکل های دیگر بتوانند ارتباط حقوقی صنفی هم سطح داشته باشند، و اگرنه، هریک از صنف ها به تنهائی حق نشستن بر صندلی اتحادیه را ندارد.
یک استثنا: “اتحادیه مؤلفین” (کارگردان، فیلمنامه‌نویس و آهنگساز) دارای دو وجه “تالیفی” و “کارگزاری” است.اتحادیه مؤلفین از وجه “تالیفی”، یکه است. اتحادیه مولفین، از وجه تالیفی و در همین شکل اتحادیه‌ای، توانائی ارتباط حقوقی/صنفی با ” جامعه تهیه‌کنندگان سینمای‌داستانی ایران” را دارد. همین طور با نمایندگان دو مرحله “پخش”و”نمایش” نیز همسنگ حقوقی/صنفی است. اما از وجه کارگزاری- در پیوند با اتحادیههای کارگزاری دیگر قرارمی گیرد.
پس از شکلگیری اتحادیهها ـ اشکال گوناگونی از اتحادیه به قصد همکاریهای صنفی/حقوقی میتواند شکل بگیرد.
مثلاً ازگردهمائی جامعه کارگزارهای شاخه سینمائی داستانی و”مستند”و”انیمیشن”، “جامعه کارگزاران سینمای ایران” شکل میگیرد.
با همین منطق، “جامعه تهیه‌کنندگان” سینمای داستانی میتواند با تهیه‌کنندگان سینمای مستند و انیمیشن متحد شود و “جامعه تهیه‌کنندگان سینمای ایران” را شکل دهند.
جامعه اصناف سینمای ایران؛ لایه پنجم تشکیلات صنفی سینمائی است
هنگامی که نمایندگان تشکلهای سه شاخه سینمای ایران، در یک تشکل گرد آمدند، دارای تشکل “جامعه اصناف سینمای ایران” می شویم. در این لایه کمال تشکلهای سه شاخه سنمائی را داریم که عبارتند از: جامعه صنفی سینمای داستانی، جامعه صنفی سینمای مستند و جامعه صنفی سینمای انیمیشن.
این لایه تشکیلات صنفی، بالاترین لایه صنفی سینما است و دارای نمایندگی از مراحل سرمایه گذاری، تولید- پخش و نمایش، از سه شاخه سینمای داستانی، مستند و انیمیشن ایران است.
با چنین تشکیلاتی می توان گفت حقوق و منافع اعضای حقیقی(حدود چهار هزار عضو انجمن های پایه) و حقوقی جامعه صنفی سینمای ایران بهم ارتباط منطقی و حقوقی دارد و این تشکیلات یکی از ارکان بلامنازع نظام سینمای ایران است.
تشکیلات پیوست:
۱- قوه داوری
در خانه سینما وظیفه “شورای داوری” و “هیئت داوری” تنها رسیدگی به اختلافات مالی است.
در معماری تشکیلات نوین صنفی، به جای شورا و هیئت داوری، “قوه داوری صنفی” خواهیم داشت که (با توجه به استقلال رکن بازرسی و رکن هیئت مدیره) “اختلافات درونی” و “میانی” تشکل‌ها درسطوح مختلف لایه های تشکیلات صنفی را رسیدگی می کند.
منطق این قوه نیز پیرو منطق لایههای تشکیلاتی صنفی و مرتبط با سه رکن اساسی تشکل‌ها است.
رسیدگی به “دعاوی مالی” تنها یکی از فعالیت‌های این قوه خواهد بود.
۲- کارگروه حقوقی/ صنفی
“کارگروه حقوقی/ صنفی جامعه اصناف سینمای ایران”، تهیه مفاد حقوقی/صنفی” لازم اصلاحی اساسنامه ها و آئین نامه ها وحتی نیازهای قوه داوری را بر اساس سفارش تشکیلات صنفی یا به سفارش قوه داوری فراهم می آورد.
این گروه تشکلی است “دائمی” با “ماموریت ثابت”. هر جا که نیاز به گسترش یا اصلاح اساسنامه ها و آئین نامه ها پیدا شد، برعهده این تشکل است که به کمک تشکلهای ذیربط، پیش نویس راه حل حقوقی/صنفی را فراهم آورد و به تشکل صنفی سفارش دهنده یا درخواست کننده ارائه کند. این پیش‌نویس وقتی از سوی تشکل سفارش دهنده، عملی بودنش گواهی شد برای تصویب شدن و رسمیت یافتن به “مجمع‌عمومی” ذیربط برده می شود.
تشکیل و ترکیب اعضای آن، با تسامح، از تشکیلات صنفی سینمای ایران پیروی می کند.
گاه در برخی گردهمائی‌ها- وقتی نمایندگان انجمنهای صنفی به تنگنای حقوقی برمی‌خورند، آنان را به “قانون تجارت” حواله می‌دهند. قانون تجارت برای شرکت‌های انتفاعی است. شاید نزدیک‌ترین نهاد در قانون تجارت به اصناف، موسسات باشند. اما قانون تجارت برای شرکت‌های تجاری است. از شرکت‌های تجاری اگر “تجارت” یا در اصل “انتفاع” را بگیریم معنای وجودی خود را از دست می دهند، و به عکس، انجمنهای صنفی اگر تجاری شوند، معنای خود را از دست خواهند داد.
کارگروه حقوقی/صنفی، با دقت به تفاوت در هستی دوگانه تشکلهای انتفاعی و تشکلهای صنفی، می تواند از قانون تجارت برای تهیه مفاد حقوقی/صنفی تشکیلات سینما استفاده کند. موارد پیش بینی نشده در اساسنامه ها را – به جای قانون تجارت – باید از قوه داوری و کارگروه حقوقی صنفی راهنمائی خواست.
۳- باشگاه خانه‌سینما
پس از شکل گیری “تشکیلات نوین صنفی”، خانه سینما را میتوان حفظ کرد. خانه‌سینما- همان طور که تشکیلات آن نشان می دهد، کارکرد باشگاهی دارد.
خانه‌سینما “باشگاه جامعه اصناف سینما” است و کار آن ارائه خدمات فرهنگی، نمایش ها، برگزاری میزگردها و فعالیت های باشگاهی دیگر است.
تا کنون در نبود تشکیلات جامعه صنفی، باشگاه خانه‌سینما، به ناچار وظیفه صنفی را هم بر دوش داشت.
برای تبدیل خانه‌سینما به “باشگاه خانه‌سینما” تغیراتی در تشکیلات آن – عمدتا به شرح زیر- باید صورت بگیرد.
۱-مجمع‌عمومی از گردهمائی نمایندگان هیئت‌مدیره ها و بازرسان تشکل های عضو تشکیل شود. درمجمع‌عمومی هر صنف یک رای (همسنگ) دارد،
۲- هیئت مدیره باشگاه، از میان نمایندگان هیئت‌مدیرهای عضو مجمع عمومی که داوطلب کارهای باشگاهی است انتخاب شود.
۳- بازرسان: درمرحله یکم، سه بازرس از میان خود انتخاب کنند. در مرحله دوم نمایندگان هیئت‌مدیره ها یک بازرس را، از میان آنان، به عنوان بازرس خانه‌سینما بر گزینند.
با این کاررکن نظارت درخانه‌سینما اصلاح می شود و ایرادعدم حقانیت مجمع‌عمومی خانه‌سینما نیز ازمیان می رود.
ابراهیم مختاری
بازرس خانه‌سینما